Cymry Cymraeg: Dewi Cross

O ystyried bod y gymuned yn gartref i lai na 10,000 o bobl, nid yw’n syndod efallai bod y chwaraewr 21 oed yn cyfrif blaenasgellwr Caerlŷr, Tommy Reffell, a maswr y Scarlets, Sam Costelow, ymhlith ei ffrindiau agosaf.

Roedd rhieni Cross yn awyddus iddo gael addysg Gymraeg, gan gydnabod gwerth yr iaith i nifer o gyflogwyr heddiw, ac felly aeth i Ysgol Llanhari. Tra ei fod yn chwaraewr rygbi proffesiynol, mae bob amser wedi cadw un llygad ar yrfa y tu allan i’r gêm. Mae’n credydu’r Gymdeithas Chwaraewyr Rygbi Cymru (WRPA), a’i gynrychiolydd i’r Gweilch, Tim Jones, am ei helpu i wneud yn union hynny.

“Fe ges i gymhwyster i fod yn hyfforddwr personol Lefel 3 y llynedd,” meddai Cross, a aeth i mewn i academi’r Gweilch ar yr un pryd ag y symudodd i Goleg Castell-nedd, yn 16 oed. “Rwy’n teimlo ei bod yn bwysig cael rhai cymwysterau y tu ôl i mi, a heb Covid byddwn wedi gwneud ychydig mwy, fel cyrsiau mewn gwaith saer a diwrnod ‘taster’ gyda’r gwasanaeth tân.”

Ei ffrindiau oedd y cyntaf i elwa o’i statws newydd fel hyfforddwr personol pan oedd angen rhywfaint o ysbrydoliaeth ffitrwydd arnynt – fel cymaint yn ystod cyfnod y cloi. “Roedd rhai o fy ffrindiau yn ei chael hi’n anodd gwneud sesiynau eu hunain, felly roeddwn i’n meddwl y byddwn i’n defnyddio fy nghymhwyster i ddarparu rhai syniadau ymarfer corff iddyn nhw ar Instagram.”

Er daeth ei ymddangosiad cyntaf i’r Gweilch pan oedd Cross ond yn 18 oed, roedd e’n ddigon aeddfed i weld bod y gêm hynny yn erbyn Caerloyw yn y Cwpan Eingl-Gymreig – a’i chais yr wythnos ganlynol yn erbyn Caerfaddon – ddim yn cynrychioli mwy na’r cam gyntaf i’w gyrfa. Yn wir, roedd nifer o chwaraewyr talentog a mwy profiadol o’i flaen yn y rhanbarth.

Yn hytrach na gadael i ddiffyg amser gêm gyda’r Gweilch ei digalonni, yn 2019 cofleidiodd Cross y cyfle i chwarae i Ben-y-bont yn yr Uwch Gynghrair Indigo. Profodd y Cigfrain i fod yr amgylchedd perffaith iddo: erbyn diwedd ei amser yn Gae’r Bragdy, roedd wedi derbyn llu o acolâdau, gan gynnwys Chwaraewr y Flwyddyn a Chwaraewr y Chwaraewyr y Flwyddyn. Fe bleidleisiwyd y cefnogwyr Cross hefyd yn y XV Gorau’r Clwb er 2003.

“Y tymor cyn, fe wnes i ddim ond chwarae tua phedair gêm i’r Gweilch, a doeddwn i ddim wedi llwyddo i fynd i mewn i raglen Cymru Saith Bob Ochr,” meddai. “Doeddwn i ddim yn mwynhau fy rygbi o gwbl a hyd yn oed wedi dadlau a ddylwn i roi’r gorau i’r gêm yn gyfan gwbl. Ond es i i Ben-y-bont a chwarae pob wythnos. Fe wnes i ddatblygu fel chwaraewr, dysgais bryd i redeg a phryd i gicio, ac aeth pethau ymlaen o fyna. Teimlais i fwy fel fy hun ac fe wnes i ei fwynhau’n fawr.”

Nid oedd y gystadleuaeth am lefydd wedi diflannu erbyn iddo ddychwelyd i Llandarcy, ond roedd Cross wedi aeddfedu digon fel chwaraewr i fod yn rhan ohoni. “Rydych yn sylweddoli mai’r gystadleuaeth gyda bechgyn fel George North a Keelan Giles yw’r hyn sy’n grêt am fod yn amgylchedd y Gweilch,” meddai. “Allwch chi ddim disgwyl i unrhyw beth ddod i chi: mae’n rhaid i chi weithio’n galed, ceisio gwella trwy’r amser.”

Mae anafiadau i eraill wedi caniatáu iddo gael munudau gwerthfawr ar y cae’r tymor hwn. “Rydw i wedi gallu rhoi fy llaw i fyny a dangos beth allai wneud. Gall fod yn rhwystredig pan nad ydych chi yn y ffrâm, pan rydych chi’n chwarae mwy o rôl yn y cefndir, ond pan chi’n cael eich dewis yna mae’r pwysau ymlaen. Rwy’n ffynnu ar y pwysau ‘na. Mae rhwystredigaeth yn ddim ond cymhelliant i wella: os nad ydw i’n cael fy newis yr wythnos hon, rydw i’n mynd i roi fy llaw i fyny i gael fy newis yr wythnos nesaf.”

Mae Cross eisoes wedi gwisgo coch Cymru ar lefel dan 18 ac 20. Daeth i sylw llawer pan sgoriodd mewn buddugoliaeth gofiadwy yn erbyn Lloegr yng Nglynebwy. Ymunodd â’r tîm dan 20 ar ôl un gêm yn ei yrfa rygbi hŷn, gan ddod oddi ar y fainc yn erbyn Seland Newydd ym Mhencampwriaeth Rygbi’r Byd D20 yn Perpignan. “Mae cyflymdra’r gêm D20 yn llawer uwch nag mewn rygbi rhanbarthol, a dysgais i lawer,” meddai. “Gemau tempo cyflym ac agored yw’r rhai sy’n siwtio fi, yn bendant.”

Mae wedi cael cefnogaeth ei rieni, Terry a Leanne, a’i brawd hynaf, Tomos, bob cam o’r ffordd. “Fe wnaeth fy nhad a fy mrawd hyd yn oed yrru i fyny i’r Alban un flwyddyn i wylio fi’n chwarae yn y Chwe Gwlad D20,” meddai Cross. “Chwarae teg, allwn i byth wneud y daith ‘na!”

Am y tro, mae ei olygon wedi’u gosod yn gadarn ar sicrhau ei fod yn aros mewn meddyliau hyfforddwyr y Gweilch. Mae’n helpu bod gan y prif hyfforddwr Toby Booth enw da am roi ffydd mewn chwaraewyr ifanc, tra bod Brock James, yr hyfforddwr ymosod, a Cross yn amlwg yn darllen yr un llyfrau athroniaeth rygbi.

“Rwy’n dysgu llawer o bethau gan Brock,” meddai Cross am y cyn-bencampwr y Top 14. “Mae wedi helpu fi llawer trwy sgiliau safle-benodol a chael asgellwyr i gymryd rhan mewn symudiadau. Mae’n gwneud pethau’n hawdd i’w deall, sy’n ddefnyddiol i chwaraewr ifanc.

“Mae [hyfforddwr newydd Cymru D20] Richard Fussell wedi chwarae rhan enfawr yn fy natblygiad hefyd. Rwy’n dweud yr un peth am holl hyfforddwyr y Gweilch: maen nhw bob amser yn gwneud amser i chi ac yn barod i helpu mewn pa bynnag ffordd maen nhw allu. Nawr fy lle i yw rhoi fy nhroed orau ymlaen a dangos bod nhw gallu trystio fi.”